رابطه انسان و خدا در ادیان توحیدی

ادیان توحیدى «وحى – مدار» هستند. به بیان دیگر بنیان اصلى این ادیان تجربه خداوند توسط انسان است. در سنت ادیان توحیدى مهمترین تجلى گاه خداوند، کلام وى است; خداوند با انسانها گفت و شنود دارد و از این طریق خویشتن را بر انسان، به بهترین نحو، آشکار مى کند.

تجربه گفت و شنود با خداوند، دست کم از دو حیث براى انسان اهمیت دارد:
نخست آنکه، در این تجربه زبانى، پیامى میان خداوند و انسان مبادله مى شود. محتواى این پیام، براى انسان دین باور «مقدس » است و مبناى حیات دینى او واقع مى شود. اما مهمتر از آن، نفس تجربه خداوند است; تجربه اى که سراپاى وجود انسان را در قبضه تصرف خویش در مى آورد و بنیان وجودى وى را استحاله مى بخشد. این دو حیث را مى توان در داستان وادى مقدس طوى باز جست: موسى در آن وادى مقدس تجربه گفت و شنود با خداوند را مى آزماید. خداوند در آغاز کلام، پیام جاودانه ادیان توحیدى را بر موسى بازمى گوید: وحدانیت خداوند و وقوع آن واقعه عظیم، یعنى قیامت (حیثیت نخست) اما ز ابلاغ این پیام، خداوند با موسى باب گفت و شنودى را مى گشاید که از حیث محتوا بسیار عادى و بى اهمیت مى نماید. «اى موسى! آن چیست به دست راستت؟» و موسى گفت: «این عصاى من است » اما موسى گفت و شنود را از این حد فراتر برد و به پاسخ خود توضیحاتى ظاهرا پیش پاده و زائد نیز افزود: «بر آن تکیه مى کنم و براى گوسفندانم با آن برگ مى ریزم. ومرا با آن کارهاى دیگر است » در اینجا ظاهرا پیام مهمى مبادله نمى شود، بلکه اصل، نفس گفت و شنودى است که میان خداوند و بنده اش در مى گیرد; تجربه اى که خداوند را بر انسان مکشو، و زندگى وى را از حدود متعارف به ساحات قدسى رفیع مى کشد(حیثیت دوم).

۲٫ در سنت ادیان توحیدى «وحى » (به معناى اخص آن) عالیترین سطح ارتباط خداوند با پاره اى از بندگان وى (یعنى پیامبران) است اما انسانهاى دیندار نیز هر یک درخور مرتبه خویش مى توانند از سطحى از سطوح این تجربه استحاله بخش بهره مند شوند. در واقع «دعا» مرتبه اىر اما عامتر از «وحى » (به معناى اخص آن) است. ساخت «دعا» و «وحى » (به معناى اخص آن) از پاره اى جهات مهم مشابه یکدیگر است. در واقع، وحى و دعا، هر دو، نوعى ارتباط زبانى اند که میان دو موجود متشخص برقرار مى شود.

بنابراین، «وحى » و «دعا» دست کم از دو حیث با یکدیگر شباهت بنیادین دارند.
اولا، هر دو نوعى رابطه زبانى هستند. ساخت رابطه زبانى متضمن چهار جزء اساسى است: اول، فرستنده پیام; دوم: گیرنده پیام; سوم، نظام نشانه هاى زبان شناختى; چهارم، زمینه یا سیاقى که نشانه هاى زبان شناختى در آن متعین و مبادله مى شوند. در وحى و دعا جاى فرستنده و گیرنده پیام مى تواند عوض شود و در نتیجه «مونولوگ به دیالوک » تبدیل گردد. نظام نشانه هاى زبانى اساسا مقوله اى اعتبارى است، یعنى دلالت نشانه هاى زبانى بر مدلولات آنها امرى اعتبارى است. به بیان دیگر، بنیان زبان، وضع نوعى قاعده قاعده نوعى قرارداد است که میان دو یا چند طرف وضع مى شود. از سوى دیگر، نظام نشانه هاى زبانى محمل معنا است. معنا به معناى دقیق کلمه صرفا در نظامهاى نشانه شناختى اعتبارى تحقق مى یابد و مبادله مى شود. به بیان دیگر، «معنا» هر چه باشد، پیوندى بنیادین و انفاپذیر با نوعى «اعتبار کردن » دارد. بنابراین «زبان » و «رابطه زبانى » صرفا در میان موجوداتى ممکن است که قادر به «اعتبار کردن » و «وضع قاعده » باشند. به بیان دیگر «زبان » و رابطه زبانى » ویژه موجودات صاحب ذهن (به معناى وسیع کلمه).
ثانیا، وحى و دعا، هر دو، رابطه اى میان دو موجود متشخص هستند. البته رکن رکین «تشخص » «صاحب ذهن بودن » است. اما «تشخص » یا «متشخص بودن » معنایى بیش از سوبژکتیویته محض دارد. «موجود متشخص » موجودى صاحب علم و آگاهى است، افعالى انجام مى دهد، در انجام کاره است و مى تواند با اشخاصى غیر از خود، رابطه برقرار کند. اوصافى نظیر عشق، خشم، خرد، خلاقیت، خیریت و امثال آنها، چیزى نیستند جز اوصاف اشخاص.

براي مشاهده به ادامه مطلب مراجعه گردد.....